Een diagnose kanker zet je leven volledig op zijn kop. Je gevoel van veiligheid en voorspelbaarheid valt weg, en dat heeft direct invloed op je lichaam en emoties. Wat veel mensen niet weten, is dat je zenuwstelsel hierin een hoofdrol speelt. De polyvagaal theorie geeft waardevolle inzichten in wat er in je lichaam gebeurt en hoe je beter kunt omgaan met emoties bij kanker of andere ingrijpende gebeurtenissen.
Wat gebeurt er in je lichaam bij een diagnose kanker?
Ons lichaam is gebouwd om ons veilig te houden. We scannen continue, de hele dag door, of we veilig zijn. Dat gebeurt grotendeels onbewust en merken we niet 1, 2, 3.
Veiligheid betekent voorspelbaarheid. Invloed hebben. Anderen om je heen hebben én lieft een bepaalde regelmaat. Je kunt je voorstellen dat een diagnose kanker dat allemaal overhoop haalt. Dat zorgt ervoor dat er in je lichaam allerlei alarmbellen afgaan. Je bent niet veilig, je leven is niet zeker. En op basis daarvan schakelt je zenuwstelsel. De rol van je zenuwstelsel is groter dan je denkt. Het beïnvloed namelijk een heleboel. De nieuwste inzichten zijn die van de polyvagaaltheorie.
Wat is de polyvagaaltheorie?
De polyvagaaltheorie is een uitleg over het zenuwstelsel op basis van nieuwe en andere inzichten dan degenen die tot nu toe bestonden over ons zenuwstelsel. Hoewel de theorie al meerdere decennia bestaat, hoor je er nu pas hier en daar wat meer over. Maar nog steeds kent het overgrote deel van de mensen deze theorie niet.
De theorie is ontwikkeld door wetenschapper Stephen Porges en geeft een vernieuwde uitleg van hoe ons zenuwstelsel werkt. Waar oudere theorieën spraken van twee systemen – rust/herstel (parasympathisch) en vechten/vluchten (sympathisch) – voegt de polyvagaal theorie een derde laag toe: de dorsale vagus.
Met dit inzicht begrijpen we dat ons lichaam in drie verschillende staten kan verkeren:
- Dorsale vagus – bevriezen (shutdown)
- Sympathisch zenuwstelsel – vechten of vluchten
- Ventrale vagus – veiligheid en verbinding
Polyvagaaltheorie: uitleg in begrijpelijke taal
1. Dorsale vagus: de bevriesreactie
De dorsale staat is qua evolutie het oudste systeem in ons. Denk maar aan een muis die door een kat gevangen is. Wat doet die? Die houdt zich voor dood als hij in de bek van de kat hangt. Zijn hartslag gaat omlaag, zijn spieren verslappen en het lijkt alsof hij dood is. Met als doel dat het voor de kat dan geen leuk spelletje meer is en hij de muis met rust laat.
Wanneer ons zenuwstelsel extreem gevaar registreert, schakelt het lichaam over naar een oude overlevingsstrategie: stilvallen of “dood houden”. Spieren verslappen, hartslag daalt en ademhaling wordt oppervlakkig. Het lijkt alsof je niets doet, maar in werkelijkheid doet je lichaam iets heel slims: zichzelf beschermen.
Ons zenuwstelsel reageert, vele malen sneller dan dat onze hersenen dat doen. Het is dus niet iets waar we over nadenken, het gebeurt onbewust! En het belangrijkste is: we dóen dus wel degelijk iets! Het is een superslimme reactie van ons zenuwstelsel.
Dat zenuwstelsel heeft namelijk maar één doel. Het wil ons veilig en levend houden. Altijd. Dus bij levensbedreigende situaties, wordt het dorsale systeem ingeschakeld. We kunnen niet meer bewegen, onze hartslag daalt, we halen weinig en oppervlakkig adem, we houden ons ‘dood’.
Praktijkvoorbeeld: slachtoffers van trauma beschrijven vaak dat ze “niets konden doen” tijdens een bedreigende situatie. Dat is geen zwakte, maar een onbewuste reactie van de dorsale vagus.
2. Sympathische staat: vechten of vluchten
De sympathische staat kennen we allemaal. Onze vecht of vlucht modus. Je hartslag versnelt, spieren spannen aan en je lichaam bereidt zich voor om te rennen of in actie te komen. Bij kortdurende stress is dit gezond en effectief – het maakt ons alert en beschermt ons tegen gevaar. Langdurige stress in deze stand kan echter uitputting veroorzaken.
Een simpel voorbeeld hiervan is dat we wanneer we als voetganger willen oversteken bij groen licht, maar ineens een auto met ronkende motor en gierende banden horen aankomen, we snel weer terugspringen op de stoep of een sprintje trekken naar de overkant. Onze spieren spannen aan, de ademhaling versnelt, de bloedvaten vernauwen en we komen in actie. Een hele gezonde reactie! Als het kortdurend is. De stress die in je lichaam wordt aangemaakt heeft nut. Want ook hier worden we veilig en levend gehouden doordat we, ook weer onbewust, iets dóen. In dit geval vechten (rennen).
Maar, we kennen allemaal wel een periode waarin we langer stress ervaren hebben. En dát is de stress die niet gezond is.
3. Ventrale vagus: veiligheid en verbinding
De derde staat is de meest gewenste staat waarin we kunnen verkeren: de staat van de ventrale vagus. Je ademhaling is rustig, je spieren ontspannen en je ervaart verbinding. Deze staat ondersteunt herstel, ook bij kanker.
We voelen ons veilig en op ons gemak. Én in verbinding. Want mensen zijn sociale dieren. We hebben anderen nodig om te overleven. Dat begint namelijk al bij de geboorte. Als baby heb je je verzorgers hard nodig, want we willen eten, en getroost worden. En we leren communiceren door gezichten te ‘lezen’.
Het voert te ver om het hier helemaal uit te leggen, maar we kunnen aan de hand van gezichten van anderen veel aflezen. En ook dat bepaalt vervolgens weer of we ons veilig voelen. En ook geluid heeft veel invloed op of we ons veilig voelen.
En als dat zo is, verkeerd ons zenuwstelsel in de ventrale staat. We voelen ons op ons gemak. Onze spieren zijn ontspannen, onze ademhaling gaat makkelijk en rustig. En op die momenten zijn we ook in staat om met anderen een connectie aan te gaan.
Wat gebeurt er in je lichaam bij een diagnose kanker?
Een diagnose kanker haalt de voorspelbaarheid en veiligheid uit je leven. Je zenuwstelsel reageert hierop door te schakelen tussen de verschillende toestanden van de polyvagaaltheorie.
Veel mensen ervaren gevoelens van angst, stress of juist verlamming. Dat is geen bewuste keuze, maar een automatische reactie van je zenuwstelsel om je te beschermen.
Door trauma, bijvoorbeeld een kanker diagnose, schiet je soms in een dorsale of sympathische staat waar je maar lastig uit komt. En dat is dan vooral als het trauma lang duurt. Trauma valt hier dan te definiëren als iets wat je overkomt, zonder dat je daarvoor gekozen hebt, waar je gedwongen in gehouden wordt, en wat onverwacht is. Wat je als traumatisch ervaart, is voor iedereen anders. De ene persoon reageert niet op een prikkel en voelt zich prima, terwijl het door een ander als heel onveilig wordt ervaren en dus die persoon wel in een overlevingsmodus schiet (dorsaal of sympathisch).
Je lichaam, of eigenlijk je zenuwstelsel, kan bij langdurig trauma soms moeilijker terugschakelen naar de ventrale, veilige staat. Bovendien zul je, als je in een dorsale staat zit, eerst naar de sympathische staat moeten, wat vaak ook onprettig voelt, voordat je door kunt naar de ventrale, veilige staat. En dat kan knap vervelend zijn, omdat je je dus niet direct veel beter (veiliger) voelt.
Omgaan met emoties: wat kun je zelf doen?
De polyvagaal theorie laat zien dat emoties en lichamelijke reacties onbewust ontstaan, maar dat je wél invloed kunt hebben.
1. Leer signalen van je lichaam herkennen
- Hartslag die versnelt of juist vertraagt
- Spierspanning of juist verlamming
- Ademhaling die oppervlakkig of zwaar voelt
- Gevoelens van angst, schaamte of boosheid
Door deze signalen te herkennen, begrijp je beter in welke staat je zenuwstelsel zich bevindt.
2. Zoek manieren om te schakelen naar veiligheid (ventrale staat)
Iedereen heeft eigen methodes, maar vaak helpen:
- Ademhalingsoefeningen of zachte yoga
- Wandelen of bewegen in de natuur (doe mee aan onze wandelchallenge!)
- Sociale verbinding zoeken met een vertrouwd persoon
- Muziek of zang om ontspanning te stimuleren
- Professionele begeleiding met focus op polyvagaal therapie
3. Wees lief voor jezelf
Of je nu in een bevriesstand zit of in constante stress, je lichaam doet precies waar het voor bedoeld is: jou beschermen. Dank je lichaam voor dit mechanisme in plaats van te streng zijn of het te veroordelen.
Waarom de polyvagaaltheorie belangrijk is bij kankerherstel
Bij herstel na kanker gaat het niet alleen om fysieke klachten, maar ook om emotionele en mentale veerkracht. Door de polyvagaaltheorie te begrijpen, zie je dat jouw reacties geen zwakte zijn, maar natuurlijke overlevingsstrategieën.
Dat inzicht helpt om milder te zijn voor jezelf, emoties te accepteren en stap voor stap terug te keren naar een staat van rust en verbinding.
Wees lief voor jezelf
De polyvagaal theorie geeft een vernieuwende uitleg over hoe je zenuwstelsel werkt en waarom emoties zo heftig kunnen zijn bij een diagnose kanker. Door je lichaam beter te leren kennen en technieken toe te passen om je zenuwstelsel tot rust te brengen, kun je leren schakelen naar een veilige staat van verbinding en herstel.
Hoe kan House of Icho helpen?
Bij House of Ichō weten we hoe groot de impact van chemo kan zijn, ook lang na de behandelingen. Onze programma’s zijn speciaal ontwikkeld om lichaam en geest te ondersteunen tijdens en na kankerbehandelingen.
We bieden onder andere:
- Oncologische yoga en zachte beweging om spieren en gewrichten soepel te houden.
- Mindfulness en ademhalingsoefeningen om spanning en pijn te verminderen.
- Persoonlijke begeleiding bij het opnieuw vertrouwen krijgen in je lichaam.
Onze aanpak is afgestemd op jouw energielevel en situatie. Zo kun je in je eigen tempo werken aan herstel en kracht, zonder druk.
Wil jij weer meer grip krijgen op je lichaam na chemotherapie?
House of Ichō helpt je om weer vertrouwen te krijgen in je lijf, je energie op te bouwen en pijn te verminderen met zachte beweging en ontspanning. Meld je bijvoorbeeld gratis aan voor de wandelchallenge, of bekijk ons aanbod aan lessen om je beter te voelen.